Συγκροτήθηκε και επισήμως σήμερα το «Σχέδιο Β», ο πολιτικός φορέας του οποίου ηγείται ο Αλέκος Αλαβάνος, πρώην πρόεδρος του ΣΥΝ.
Κεντρική του θέση είναι η επιστροφή στη δραχμή αλλά και "η επαναφορά της πολιτικής ως ηγεμονεύουσας δύναμης πάνω στην οικονομία, της θέλησης των πολιτών πάνω στους νόμους που κατασκευάζουν τραπεζίτες και κερδοσκόποι’’ όπως είπε ο Α.Αλαβάνος στην ομιλία του.
Η επίσημη ίδρυση του "Σχεδίου Β" ήταν η κατάληξη της διήμερης Συνδιάσκεψης που πραγματοποιήθηκε σε αίθουσα του δήμου Περιστερίου, με τη συμμετοχή πολιτικών και κοινωνικών φορέων.
Ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσε η ομιλία του Αλέκου Αλαβάνου η οποία ήταν επικεντρωμένη στο μέλλον των νέων γενεών της χώρας. Όπως τόνισε:
"Ο Ηρόδοτος έγραφε ότι ειρήνη είναι όταν τα παιδιά θάβουν τους γονείς. Πόλεμος είναι όταν οι γονείς θάβουν τα παιδιά τους." Σήμερα απλώς θάβουμε τα όνειρα των παιδιών μας. Και ζούμε εμείς μαζί με τις Ερινύες."
Όπως εξήγησε ο ίδιος, "το νόμισμα είναι μια από τις πολλές πολιτικές του Σχέδιου Β. Αντίθετα εδώ βρίσκεται ο βαθύτερος πυρήνας του Σχέδιου Β: Να δημιουργήσουμε τις απελευθερωτικές εκείνες συνθήκες μαζί με τη νεολαία, ώστε εκείνη να κτίσει την καινούργια δική της πατρίδα."
Ολόκληρη η ομιλία του Αλέκου Αλαβάνου έχει ως εξής:
«Αναζητώντας την πατρίδα των παιδιών μας»
Σας ευχαριστώ κι εγώ όλες και όλους που είστε μαζί μας σε αυτή τη σημαντική για μας στιγμή.
Θα ήθελα να συμμεριστώ μαζί σας μερικές απλές σκέψεις.
Η Ελλάδα θα πεθαίνει για τα επόμενα σαράντα χρόνια
Πρώτο: Είναι δύο συγγραφείς, έγκλειστοι ως νέοι στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, επιβιώσαντες, που έγραψαν για τις εμπειρίες τους εκεί. Ο Ούγγρος Ιμρε Κέρτες με τον «Άνθρωπο χωρίς πεπρωμένο» που του έφερε το Νόμπελ. Κι ο Ιταλός Πρίμο Λέβι με το «Όσο υπάρχουν άνθρωποι».
Τους αναφέρω γιατί έχουν ένα κοινό και εντυπωσιακό χαρακτηριστικό. Ενώ αφηγούνται για αυτό το τρομακτικό εργοστάσιο μαζικής εξόντωσης ανθρώπων, μιλάν με μια γλώσσα καθημερινότητας, στωικότητας, ρουτίνας και ηρεμίας. Το καθετί, ακόμα και οι θάλαμοι αερίων, συνηθίζεται και γίνεται ανεκτό. Σε άγριες συνθήκες μπορείς να περάσεις τις «χαρές και τις λύπες των μικρών πραγμάτων».
Στην Κρήτη υπάρχει η ευχή: «Ας μη σου δώσει ο Θεός όσα μπορείς να αντέξεις».
Αυτός είναι ο κίνδυνος σήμερα. Να περνάμε έξω από τα μαγαζιά με την «Αγορά Χρυσού» και να είναι σαν να περνάμε έξω από σουβλατζίδικα. Να διαβάζουμε για μια νέα αυτοκτονία και να είναι σα να διαβάζουμε το δελτίο καιρού. Να ακούμε ένα ναζιστή στη Βουλή και να είναι σα να ακούμε ένα βουλευτή. Να βλέπουμε τους άνεργους και να λέμε «έτσι είναι η ζωή».
Όχι ότι δεν υπάρχει απόγνωση, οργή, επιθυμία για εκδίκηση. Υπάρχουν. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο. Η αίσθηση ότι δεν γίνεται τίποτε. Η μοιρολατρία. Η καθημερινότητα του συμβιβασμού με τον εξευτελισμό μας. Η φιλοσοφία «έτσι είναι ό κόσμος».
Κι όμως ο κόσμος δεν είναι έτσι ούτε ήταν έτσι. Η ύφεση στην Ελλάδα εξελίσσεται στην πιο άγρια ύφεση σε ανεπτυγμένη χώρα τα τελευταία εκατό χρόνια.
Το ακραίο υπόδειγμα κρίσης ήταν μέχρι τώρα η κρίση του 1929 στις ΗΠΑ με τις στρατιές των ανέργων και τα εργοστάσια φαντάσματα. Ο δείκτης αύξησης της ανεργίας στην Ελλάδα έχει ήδη φτάσει τον αμερικάνικο. Η χρονική διάρκεια της αύξησης ανεργίας και της μείωσης του ΑΕΠ έχει ήδη περάσει την αμερικάνικη.
Πριν από λίγα χρόνια σε χώρες που κινδύνευαν από ύφεση έλεγαν: «εμείς δεν θα γίνουμε Αμερική του ‘29» ή «εμείς δεν θα γίνουμε «Αργεντινή». Τώρα παντού λένε, ακόμα κι ο Ομπάμα το είπε: «εμείς δεν θα γίνουμε Ελλάδα".
Δεν πρόκειται απλά για μια κρίση δανεισμού. Μια κρίση απασχόλησης. Μια κρίση εξωτερικών συναλλαγών. Μια δημοσιονομική κρίση. Είναι κρίση καθολική, υπαρξιακή και ταυτότητας.
Δεν μπορούμε να βγούμε από αυτήν με εντολές ξένων. Δεν μπορούμε με ελεημοσύνη. Δεν μπορούμε με τη δουλικότητα της κυβέρνησης. Δεν μπορούμε με τα κενά πομπώδη λόγια και τα κενά προγράμματα της αντιπολίτευσης. Δεν μπορούμε αν εμείς είμαστε απόντες. Δεν μπορούμε αν δεν προχωρήσουμε σε βαθιές αλλαγές.
Το 1987 ο Πρίμο Λέβι ξάφνιασε τους πάντες. Αυτοκτόνησε πέφτοντας από το μπαλκόνι του. Κάποιος είπε σοφά: «Ο Λέβι ήταν πεθαμένος εδώ και σαράντα χρόνια στο Άουσβιτς».
Ας το κατανοήσουμε. Η Ελλάδα δεν πεθαίνει για σήμερα. Θα πεθαίνει συνεχώς για σαράντα χρόνια.
Η Ευρωζώνη είναι παρελθόν που ακυρώνει το μέλλον μας
Δεύτερο: Η ελληνική κρίση είναι ακραία έκφραση της ευρωπαϊκής κρίσης. Είναι εσωτερική η ευθύνη που η πατρίδα μας βρέθηκε πρώτη σε αυτή την ακραία θέση. Είναι όμως απόλυτη ευθύνη της Ευρωπαϊκής Ένωσης το ότι θα ξεκινούσε με μια «Ελλάδα». Και αποδείχθηκε αυτό, γιατί ακολούθησε η Ιρλανδία, η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ιταλία.
Δεν είναι μόνο ότι το εγχείρημα της ευρωπαϊκής καπιταλιστικής ενοποίησης έχει στηριχθεί σε θεμέλια εκμετάλλευσης της εργασίας από το κεφάλαιο, του κέντρου από την περιφέρεια, της παραγωγής από τις τράπεζες. Δεν είναι μόνο ότι υπάρχει παντελής έλλειψη της σύμμετρης ανάπτυξης, της ισότητας, του αμοιβαίου οφέλους, της αλληλεγγύης.
Είναι κυρίως ότι μπροστά στην ολοκληρωτική αποτυχία της είναι ανίκανη να προχωρήσει σε οποιαδήποτε αλλαγή. Είναι ακινητοποιημένη στη γερμανική συνταγή για λιτότητα, δημοσιονομική πειθαρχία, σκληρό νόμισμα, αποκρατικοποίηση. Και φέρνει τη διάλυση.
Ιδέες όπως της γαλλικής επανάστασης για «ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη», με ζωή δυόμιση αιώνων, είναι σήμερα νεανικές, ζωντανές και αναγκαίες. Ιδέες, όπως το γερμανικό μάρκο ως κοινό νόμισμα με την ονομασία ευρώ, είναι μόλις 10 ετών κι είναι σήμερα άσκημες γριές. Η Ευρωζώνη είναι γεννημένη μέσα σε ένα φέρετρο.
Αξίζει να το καταλάβουμε αυτό: το εγχείρημα της Ευρωζώνης είναι πια κάτι απαρχαιωμένο, αποτυχημένο, παραλυτικό. Κι όποιος προσκολλάται στο παρελθόν καθηλώνεται. Επιδεινώνει τα ήδη βαριά προβλήματα. Χάνει τις δυνατότητες για το μέλλον. Δεν ανοίγει νέους δρόμους.
Αξίζει λοιπόν να έχουμε υπόψη μας, σε σχέση και με τις συζητήσεις που γίνονται:
Ότι καμία, καμία, καμία χώρα δεν μπόρεσε ποτέ να έχει ουσιαστική, γρήγορη και σε όφελος του λαού έξοδο από μια βαθιά υφεσιακή κατάσταση, όπως της χώρας μας, με το σκληρό νόμισμα μιας μεγάλης οικονομικής δύναμης όπως η Γερμανία. Αυτό δεν το λέμε εμείς, το λέει κατηγορηματικά η ιστορία
Ότι ακόμα κι αν υπάρξει μια χαλάρωση των μέτρων λιτότητας στην Ευρωζώνη, κάτω από την κριτική που δέχεται το Βερολίνο από εχθρούς και φίλους, δεν μπορεί να υπάρξει αισθητό αποτέλεσμα για μια χώρα σε τόσο κατήφορο όπως η Ελλάδα. Το είπε ο καθηγητής Μαριόλης: ακόμα και αν περάσουμε από 5% μείωση σε 2% αύξηση ετήσια του ΑΕΠ , απλώς συγκρατούμε την ανεργία στα αφόρητα επίπεδα του σήμερα. Χρειάζεται μια ολόπλευρη, επιθετική, επεκτατική πολιτική, εντελώς αδύνατη στο πλαίσιο της Ευρωζώνης.
Κι ακόμα ότι δεν έχουμε κανένα απολύτως δικαίωμα να παρατείνουμε το μαρτύριο των ανέργων, των φτωχών και όσων φτωχαίνουν ούτε για μια μέρα. Πολύ περισσότερο για ένα αόριστο χρονικό διάστημα, που μπορεί να είναι και δεκαετιών για μια συμμαχία του Νότου αν αυτή γίνει ποτέ. Η συμμαχία του Νότου είναι ευκταία και μπορεί να γίνει όταν η χώρα και ο λαός όπου δεν πάει άλλο πουν τελικά «όχι», αλλάξουν και δώσουν το θετικό παράδειγμα.
Το ευρώ μπήκε στην τσέπη μας και στη ζωή μας. Μας έδωσε μια ταυτότητα πιο αρχοντική. Έφερε στην Ελλάδα χρυσές αγελάδες, που ήταν όμως δανεικές. Η συνεχής προπαγάνδα υπέρ του ευρώ και η εκστρατεία φόβου κατά του εθνικού νομίσματος το κάνουν να φαίνεται σα φυσικό φαινόμενο. Η θέση της Ελλάδας στο ευρώ θεωρείται δεδομένη.
Κι ότι η γη ήταν επίπεδη κατά τις Γραφές ήταν δεδομένη, για χιλιετίες. Ο αμερικανός στοχαστής Lewis Mumford έχει γράψει, ότι κατά το μεσαίωνα η «πίστη» ότι ο κόσμος είναι επίπεδος ήταν σημαντικότερη από το «γεγονός» ότι είναι σφαιρικός. Αυτή η πίστη απέτρεπε, όπως θα το έκανε μια ζώνη ναρκών, τους ναυτικούς να ταξιδέψουν στις ανοικτές θάλασσες με όλα τα οφέλη που θα υπήρχαν. Αυτό τώρα το καταλαβαίνουμε εύκολα. Όταν όμως μέσα σε εκείνη την εποχή το έλεγε ο Giordano Bruno τον έκαψαν στην πυρά. Και τον Galileo Galilei παραλίγο.
Η «πίστη» ότι η θέση της Ελλάδας είναι στην Ευρωζώνη ας μη επιβληθεί στο «γεγονός» ότι τον 21ο αιώνα είναι απόλυτη ανάγκη να δραπετεύσουμε έξω από τα σύνορά της – μόνος τρόπος για να ξαναβρούμε την αξιοπρέπεια, την ευημερία, την προοπτική.
Μέσα στις 100 πρώτες μέρες, θέσεις εργασίας
Τρίτο: Δεν είναι μόνο να βγάζουμε διδάγματα από την ιστορία. Αλλά και να βλέπουμε τι γίνεται σήμερα γύρω μας.
Λέγεται επίμονα, για παράδειγμα ότι το εθνικό νόμισμα και η υποτίμηση που θα το συνοδεύει θα φέρει αναγκαστικά μείωση του ΑΕΠ, μείωση της κατανάλωσης και μεγαλύτερο πάγωμα στην αγορά.
Την περασμένη Τετάρτη δόθηκαν τα στοιχεία του πρώτου τετραμήνου του 2013 από την Ευρωζώνη και την Ιαπωνία. Η Ευρωζώνη συνολικά έχει κάμψη του ΑΕΠ της κατά 0,2%. Είναι το έκτο συνεχόμενο τετράμηνο κάμψης – δύο χρόνια δηλαδή – το μεγαλύτερο από την ίδρυσή της, μεγαλύτερο κι από το 2008-2009 όταν η παγκόσμια κρίση είχε φτάσει στο πιο άγριο σημείο της.
Από την άλλη η Ιαπωνία είχε μια αύξηση του ΑΕΠ της σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο 0,9%, σε ετήσια βάση 3,5%, μεγαλύτερη των Ηνωμένων Πολιτειών. Αύξηση των εξαγωγών 3,8%. Αύξηση της κατανάλωσης 0,9%. Τι είναι το σημαντικό εδώ; Με τη νέα κυβέρνηση από τον Γενάρη η Ιαπωνία, καταδικασμένη για χρόνια σε ύφεση και σε μια φθίνουσα κατανάλωση, υποτίμησε το γεν 20% μέσα σε τέσσερις μήνες και προχωρά σε διπλασιασμό του όγκου της νομισματικής κυκλοφορίας μέσα στη διετία.
Υπάρχει όμως μια ανησυχία, μας βασάνιζε κι εμάς. Πότε θα αρχίσει να αποδίδει μια μεγάλη τομή στην οικονομική πολιτική με το εθνικό νόμισμα, την παύση πληρωμών στους δανειστές (μη μας φοβίζει, την έχουν κάνει όλες σχεδόν οι ευρωπαϊκές χώρες συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας) και την εθνικοποίηση των τραπεζών (μη μας φοβίζει την έχουν κάνει οι βρετανοί συντηρητικοί στις μέρες μας);
Ξέρουμε ότι τα όρια αντοχής είναι εξαντλημένα. Ότι το αίτημα για δουλειά είναι κατεπείγον. Ότι η έννοια του «πότε» είναι κεντρική. Ότι δεν υπάρχουν άλλα χρονικά περιθώρια. Κι ομολογώ ότι αισθανόμασταν σε δύσκολη θέση.
Έχουμε βάλει στο κέντρο της προσοχής μας τη μελέτη των 100 πρώτων ημερών ενός Σχεδίου Β, δεν την έχουμε ολοκληρώσει και για αυτό δεν την παρουσιάζουμε ακόμα. Προσεγγίζουμε όλες τις σημαντικές διεθνείς εμπειρίες. Ιδιαίτερα έχουμε εστιάσει στην έξοδο από την ύφεση τη δεκαετία του 1930. Έχει κοινό στοιχείο με τη δική μας, που δεν βρίσκεις σε άλλες, ότι η υποτίμηση θα συνδυασθεί με απαγκίστρωση από ένα ισχυρό νόμισμα. Σήμερα, εδώ, από το ευρώ. Τότε, στις ΗΠΑ και παντού, από ένα πολύ πιο σκληρό νόμισμα, τον χρυσό.
Στόχος μας είναι να αντλήσουμε διδάγματα ώστε να οργανωθεί πιο προσεκτικά ένα τέτοιο σχέδιο, ώστε να δημιουργεί μια σταθερή βάση και να εκμηδενίζει τις αρνητικές παρενέργειες. Σκάβοντας πηγάδι για νερό μπορεί να βρεις πετρέλαιο. Εντυπωσιασθήκαμε γιατί έκπληκτοι αντικρίσαμε τις θετικές επιδράσεις να έρχονται πολύ πιο γρήγορα από ότι περιμέναμε.
Δύο εικόνες μόνο: Άνοιξη του 1932 καταρρέει η πολιτική Βενιζέλου για τη «χρυσή δραχμή». Αναγκάζεται να αποδεσμεύσει το νόμισμα από τον χρυσό κανόνα, να προχωρήσει σε παύση πληρωμών στους ξένους δανειστές, να δώσει εξουσία της νομισματικής πολιτικής στη δημόσια Τράπεζα Ελλάδας – ναι, ο Βενιζέλος. Αρχές ήδη του 1933 έχουμε μεγάλη ανάκαμψη στην οικοδομή, τη ναυτιλία και, εκείνη την εποχή, στον τουρισμό. Τότε αρχίζει η πυρετώδης οικοδόμηση στην παραλιακή ζώνη της Αττικής με τα ψαροχώρια. Στην αγροτική παραγωγή και τις εξαγωγές η εξέλιξη είναι εκρηκτική. Η σταφίδα, όχι ως τρόφιμο, αλλά ως συνάλλαγμα έσωσε την Ελλάδα. Μαζί και ο καπνός.
Ένα χρόνο αργότερα στις ΗΠΑ αρχίζει η εφαρμογή του New Deal. Mέσα στις 100 πρώτες μέρες αλλάζει φορά προς τα κάτω η καμπύλη της ανεργίας. Προσλαμβάνονται αμέσως σε δημόσια έργα μισό εκατομμύριο νέοι – με πολύ χαμηλές απολαβές είναι αλήθεια, αλλά τότε και να είχες ψωμί ήταν μια αξία. Ξεκινούν δημόσια έργα μεγάλης κλίμακας, όπως οι γιγαντιαίες υδροηλεκτρικές και αρδευτικές εγκαταστάσεις στην πεδιάδα του Tennessee.
Μερικές πρώτες παρατηρήσεις για αυτό το πρώτο διάστημα των τριών μηνών. Χρειάζεται να εφαρμοσθούν σωρευτικά και αποφασιστικά όλες οι μεγάλες αλλαγές στο νόμισμα, στα δάνεια, τις τράπεζες, την προστασία κεφαλαίων, τις δημόσιες επενδύσεις. Χρειάζεται να ακυρωθούν άμεσα ρυθμίσεις-σύμβολα της κρίσης, κυρίως για να ανυψωθεί το ηθικό της κοινωνίας. Χρειάζεται να εντοπισθεί ο κύριος στόχος και να αρχίσουν να υπάρχουν αποτελέσματα μέσα σε βδομάδες – κι αυτός δεν μπορεί να είναι άλλος από τη δημιουργία θέσεων εργασίας.
Και να χρησιμοποιηθούν τα τρία εντυπωσιακά «παράδοξα». Παράδοξα σε σχέση με τις αντιλήψεις που μας έχει επιβάλλει η τρόικα με τις δικές της αποτυχημένες πολιτικές. Το δημόσιο αντί να συρρικνώνεται, γίνεται το ισχυρότερο εργαλείο για την ανοικοδόμηση. Τα εργατικά δικαιώματα αντί να συντρίβονται, ενισχύονται για να εξασφαλίσουν αγοραστική δύναμη για την επανεκκίνηση της αγοράς. Το περιβάλλον αντί να αγνοείται μέσα στην κρίση, προσφέρει αφθονία θέσεων εργασίας.
Αριστερά και εργατικό κίνημα
Τέταρτο: Μερικά λόγια για την αριστερά.
Πριν βγει το πρώτο χορτάρι στους τάφους των αγωνιστών της αντίστασης και του εμφυλίου ο πόθος για την ενότητα της αριστεράς είχε φουντώσει ήδη στις καρδιές όλων. Αυτή η προσδοκία και αυτή η απαίτηση περνούσε ζωντανή από δεκαετία σε δεκαετία. Μέχρι σχεδόν τις μέρες μας.
Σήμερα τα πράγματα δεν είναι έτσι απλά. Υπάρχει μια εμπειρία ελληνική και διεθνής που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε. Κόμμα «αριστερό» συμμετέχει στην κυβέρνηση τοποτηρητή των ξένων στη χώρα μας. Άλλο κόμμα κομμουνιστικό συνεργάζεται με τον παλιό δικομματισμό για να ακυρώσει την απόφαση του σώματος των καθηγητών μέσης εκπαίδευσης να απεργήσουν παρά και ενάντια στην επιστράτευση. Στην Κυπριακή Δημοκρατία κόμμα «αριστερό» διαχειρίσθηκε ένα φορολογικό παράδεισο για τη ρωσική και σερβική κλεπτοκρατία και συμφώνησε το πρώτο μνημόνιο περικοπής εργασιακών δικαιωμάτων με την Τρόικα. Στην Ιταλία κόμμα «αριστερό» συνεργάζεται με τον Μπερλουσκόνι.
Μπορούμε να μιλάμε για «αριστερή προέλευση», από την κοινή μήτρα του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος. Μα από την ίδια μάνα ο ένας γιός μπορεί να βγει διάκος κι ο άλλος βαποράκι.
Σήμερα όλο το πολιτικό σύστημα αναταράζεται, αναδομείται, επαναπροσδιορίζεται. Ποια δύναμη και ποια πολιτική είναι αριστερή – εκφράζει δηλαδή τις δυνάμεις της εργασίας ενάντια σε αυτές του κεφαλαίου, εμπνέεται από τις αρχές της ελευθερίας και του σοσιαλισμού – θα το αποφασίσει το μέλλον.
Η πιο πλατειά λαϊκή ενότητα είναι απόλυτα αναγκαία. Όχι όμως στη βάση της κοινής καταγωγής, αλλά σε μια προγραμματική βάση που θα δίνει ειλικρινείς απαντήσεις στα ερωτήματα: «Πώς θα βρω δουλειά;», «Πως θα τα βγάλω πέρα με το στεγαστικό δάνειο και τις οφειλές στην εφορία;», «Πως θα δουλεύω χωρίς να με κλέβουν και να με εξευτελίζουν;»
Δυνάμεις αριστερής προέλευσης που στηρίζουν την εντελώς χρεοκοπημένη, μετά τα γεγονότα στην Κύπρο και την Πορτογαλία, θέση «όχι στο μνημόνιο, ναι στο ευρώ» είναι στην απέναντι όχθη, στο Σχέδιο Α.
Φαίνεται περίεργο αλλά είναι κανόνας της ιστορίας. Οι επαναστατικές αλλαγές που οικοδομούν με σκληρές αντιστάσεις την πρόοδο για την ανθρωπότητα και σφραγίζουν την ιστορία της μέσα στους αιώνες ξεκινούν από ανθρώπους που τα έδιναν όλα γιατί δεν μπορούσαν να ικανοποιήσουν τις πιο στοιχειώδεις ανάγκες τους της ημέρας. Οι ξυπόλητοι για παπούτσια. Οι πεινασμένοι για ψωμί. Οι αγράμματοι για σχολεία.
Σε αυτό το σημείο ακριβώς βρίσκεται σήμερα η Ελλάδα. Για να μη πουλήσει κανείς τη βέρα του, για να βρει κάποια δουλειά, για να ανοίξει το μαγαζάκι του, χρειάζεται να υπάρξουν αλλαγές εκ βάθρων. Ένα πρόγραμμα αναγκαστικά αντικαπιταλιστικό, αριστερό, που απευθύνεται όμως στους πάντες, ανεξάρτητα πολιτικής καταγωγής.
Αυτό το στόχο υπηρετεί το Σχέδιο Β. Δεν ενδιαφέρεται για το 3%, για να μπει στη Βουλή. Δεν θέλουμε να μας περιλαμβάνουν οι έρευνες κοινής γνώμης – οι δημοσκοπήσεις διαφθείρουν: αντί να πλουτίζουν τον λαό με ιδέες τα κόμματα, τρέχουν πίσω από απόψεις του συρμού που διαμορφώνουν τα μέσα ενημέρωσης για να εξασφαλίσουν ψήφους και έδρες. Θέλουμε να συμβάλλουμε στη διαμόρφωση μιας νέας πλειοψηφίας στη χώρα, ενός μετώπου κοινωνικών και πολιτικών – έξω από το σημερινό σύστημα – δυνάμεων που θα την κυβερνήσει.
Μια τέτοια πορεία που χρειάζεται ένα ισχυρό εργατικό κίνημα. Αλλά και ένα κίνημα με νέα χαρακτηριστικά. Που θα εγκακαταλείψει τις γυμναστικές επιδείξεις και διαδηλώσεις - λιτανείες τύπου ΓΣΕΕ που δεν έχουν νόημα για κανένα. Που θα συναισθανθεί πόσο είναι απομονωμένο από τον απλό εργαζόμενο της εποχής μας. Που θα σέβεται τις γνώμες των μελών του, κι όχι να τις ποδοπατά όπως έγινε με την ΟΛΜΕ. Που θα ξεπεράσει την υποκρισία, θα γνωρίζει ότι ένα αγώνα που πάει να πετύχει τον περιμένει η επιστράτευση και πρέπει να εξελιχθεί σε ανυπακοή. Που θα ενώνει τους εργαζόμενους και δεν θα στρέφει τον μηχανικό ενάντια στον εργάτη και το ειδικευόμενο ενάντια στον ειδικευμένο γιατρό. Που δεν θα επιχαίρει με την κατάρρευση, ιδιαίτερα του δημόσιου τομέα, αλλά με νύχια και με δόντια θα αναλαμβάνει να τον κρατήσει ζωντανό για να υπάρχει μια βάση για το αύριο. Που θα προστατεύει με αλληλεγγύη την αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα του κάθε συναδέλφου από τις κλίκες που ενδιαιτούν παντού και όσο κλονίζονται τόσο αποχαλινώνονται. Που θα είναι ικανό να παράγει θέσεις και ιδέες για ένα δημιουργικό αντισχέδιο στη σημερινή διάλυση. Που θα μπορεί με όλα αυτά να δημιουργεί ένα πλαίσιο ασφάλειας, προσδοκίας, ελπίδας για τους εργαζόμενους που τα έχουν σήμερα χαμένα.
Εδώ ακριβώς, κι όχι σε τεχνικά ζητήματα πολιτικών, βρίσκεται το βασικό εμπόδιο που ίσως καθιστά το Σχέδιο Β απραγματοποίητο στην Ελλάδα. «Μπορεί μια κοινωνία που βγαίνει από τον καταναλωτισμό, τον ατομισμό και τον μικροαστισμό να στηρίξει μια τόσο βαθειά αλλαγή». Δεν μπορούμε να απαντήσουμε «όχι». Αλλά, δυστυχώς, δεν μπορούμε να απαντήσουμε και «ναι».
Θα κάνουμε όμως ότι μπορούμε ώστε η απάντηση να είναι «ναι». Και υπάρχουν λόγοι για αισιοδοξία. Η αλληλοϋποστήριξη μέσα στις οικογένειες και τα σόγια. Η αφύπνιση της γειτονιάς. Το αίσθημα και οι πράξεις αλληλεγγύης στις διάφορες κινήσεις διανομής τροφίμων και τα κοινωνικά ιατρεία. Το βαθύ αίσθημα κοινής μοίρας μέσα στη νεολαία.
Αναζητάμε την πατρίδα των παιδιών μας
Πέμπτο: Δημοσιογραφικά παρουσιάζουν το Σχέδιο Β ως το σχήμα της δραχμής. Το κατανοούμε αυτό. Γιατί στο πεδίο του νομίσματος κρίνεται και ουσιαστικά και συμβολικά η στρατηγική επιλογή της άρχουσας τάξης καθ’ όλη τη μεταπολίτευση για την αυτοσυντήρησή της μέσα από τη συμμετοχή στην ευρωπαϊκή καπιταλιστική ολοκλήρωση. Άλλοι προσκυνούν. Εμείς αντιστεκόμαστε.
Το Σχέδιο Β όμως δεν είναι μόνο η δραχμή. Είναι όλες οι οικονομικές τομές που πρέπει να γίνουν.
Το Σχέδιο Β δεν είναι μόνο οικονομική πολιτική. Είναι η επαναφορά της πολιτικής ως ηγεμονεύουσας δύναμης πάνω στην οικονομία, της θέλησης των πολιτών πάνω στους νόμους που κατασκευάζουν τραπεζίτες και κερδοσκόποι.
Το Σχέδιο Β δεν είναι μόνο η πολιτική επί της οικονομίας. Είναι ένα πολιτικό αντισχέδιο σε όλα τα επίπεδα. Αυτό προσπαθήσαμε να δείξουμε σήμερα με το Σχέδιο Β για το Κοινοβούλιο και με την έναρξη μιας διερεύνησης για ένα Σχέδιο Β για τη νεολαία.
Το Σχέδιο Β δεν είναι μόνο πολιτικές. Στηρίζεται σε ένα άλλο σύστημα αξιών, που συνδυάζουν τη συλλογικότητα με τα ατομικά δικαιώματα. Επιχειρεί να δημιουργήσει άλλους κώδικες συμπεριφοράς και ηθικές αξίες. Προϋποθέτει αλλαγή νοοτροπίας και δημοκρατικούς θεσμούς. Προϋποθέτει μια πολιτιστική επανάσταση όχι μόνο έξω αλλά και μέσα μας. Έχει καθολικότητα.
Το Σχέδιο Β ως οργάνωση δεν είναι ένας εκλογικός μηχανισμός. Είναι ένας φορέας απελευθέρωσης. Οι νοηματοδοτήσεις και η ορολογία του είναι έξω από αυτές της κυβέρνησης και του σημερινού κοινοβουλίου.
Το Σχέδιο Β όχι μόνο δεν επιδιώκει η Ελλάδα από δήθεν ευρωπαϊκή να κλειστεί στον εαυτό της, αλλά επιδιώκει να έχει πλανητικές διαστάσεις.
Σημειώνω από ένα άρθρο του Χρήστου Στεργίου στην ιστοσελίδα μας: «Το Plan B δεν είναι ένα άλλο πλάνο σε σύγκριση με το σημερινό, αλλά το πλάνο μιας άλλης διαφορετικής ζωής, υπέρβασης του καταναλωτικού μοντέλου, ανοικτό στις μεγάλες αλλαγές και προκλήσεις της τεχνολογίας που βοηθούν στην ποιότητα ζωής και την αμεσοδημοκρατική δομή. Η αριστερά σήμερα δεν πιστεύει στην απομόνωση. Είναι πλανητική και ζωντανή».
Θέλουμε άμεση λύση στα επείγοντα προβλήματα. Και την ίδια στιγμή αναζητάμε μια καινούργια πατρίδα που να συμμετέχει στην πλανητική επανάσταση ιδεών και τεχνολογίας του 21ου αιώνα και να αντιστέκεται στη βαρβαρότητά του. Πολλές σελίδες αυτού του βιβλίου για μας θα μείνουν άγνωστες, ίσως είναι γνωστές ήδη στη νεολαία. Οι δικές της σελίδες.
Ο Ηρόδοτος έγραφε ότι ειρήνη είναι όταν τα παιδιά θάβουν τους γονείς. Πόλεμος είναι όταν οι γονείς θάβουν τα παιδιά τους.
Σήμερα θάβουμε τα όνειρα των παιδιών μας. Και ζούμε εμείς μαζί με τις Ερινύες.
Πολύ πιο βαρύ από της εκροή πόρων στους δανειστές, από την καταστροφή του υλικού κεφαλαίου στην οικονομία της χώρας μας, από την εκποίηση της δημόσιας περιουσίας είναι το τίμημα που πληρώνουμε με την καταστροφή του ανθρώπινου κεφαλαίου. Πίσω από κάθε νέο που παίρνει τον δρόμο της μετανάστευσης είναι οι αποταμιεύσεις μιας ζωής της οικογένειας και οι πόροι του ελληνικού κράτους από τη φορολόγηση των εργαζομένων. Αυτή την επένδυση εικοσαετίας οικογένειας και κράτους την παραλαμβάνει χωρίς τιμή, και ατιμωτικά για μας, η Γερμανία ή η Μεγάλη Βρετανία ή η Σουηδία.
Τα παιδιά μας, τα ανίψια, τα γειτονόπουλα δεν είναι «κεφάλαιο». Είναι η «ψυχή» μας. Είναι από τα μεγάλα κεφάλαια της ύπαρξής μας. Είναι τα καλύτερα χρόνια της ζωής μας που τώρα γίνονται «πέτρινα».
Βλέπουμε νέους να έχουν χάσει την ελπίδα σε μια ηλικία που η αισιοδοξία έχει κανονικά ορθάνοικτα τα φτερά της. Βλέπουμε να τους προσβάλουν με τον πιο άγριο τρόπο προτείνοντάς τους δουλειές χωρίς μισθό. Βλέπουμε τις σύριγγες να φυτρώνουν στα πάρκα σαν παπαρούνες. Βλέπουμε κάποια παιδιά από τη γενιά του Δεκέμβρη του 2008 που σαν τον Τειρεσία, με το ένστικτό της προείδε τον κατακλυσμό, να κυνηγούν με καντρόνια τις νύχτες τους μετανάστες. Βλέπουμε τους νέους να φοβούνται να κάνουν οικογένεια και να φέρουν παιδιά σε ένα κόσμο όλο ματαιώσεις και στερήσεις. Τους βλέπουμε να γυρίζουν ηττημένοι στο παιδικό τους δωμάτιο από το οποίο νόμιζαν ότι απελευθερώθηκαν. Τους βλέπουμε να γίνονται γέροι πριν από μας. Τους βλέπουμε να χάνουν από την αχρησία κάθε ικανότητα και ειδίκευση που με τόση προσπάθεια και πίεση απόκτησαν. Τους βλέπουμε να χάνουν το νόημα στη ζωή τους πριν ακόμα αρχίσει να γίνεται δική τους. Τους βλέπουμε να αποκαλύπτουν μετά δύο δεκαετίες ότι τελικά ο λύκος έφαγε την Κοκκινοσκουφίτσα. Τους βλέπουμε αβοήθητους μέσα στα πειραματικά εργαστήρια των εταιριών δημοσκοπήσεων. Τους βλέπουμε να λαχταρούν αυτό που η αριστερά πάντα κατάγγελλε, μια Ελλάδα σερβιτόρων, μια οποιαδήποτε δουλειά παρά τα μεταπτυχιακά τους και να μη τους πετάξουν σε μια βδομάδα στο δρόμο σα σκυλιά. Τους βλέπουμε να τους πλησιάζουν αποπλανητικά οι αλχημιστές και κλόουν κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, να τους ψιθυρίζουν γλυκά στο αυτί «το ευρώ είναι το εθνικό μας νόμισμα», «εμείς είμαστε πολύ μάγκες στις διαπραγματεύσεις», και στις αγωνίες τους να απαντάνε κυνικά με ψέματα και διαψεύσεις. Τους βλέπουμε όταν βρίσκονται ως φοιτητές ή εργαζόμενοι σε ευρωπαϊκές χώρες να τους φτύνουν προσβολές και υπαινιγμούς κατάμουτρα, γιατί είναι ελληνίδες και έλληνες.
Βλέπουμε τα παιδιά μας να περιφέρονται στους δρόμους των πόλεων όπως πριν εκατό σχεδόν χρόνια οι Μικρασιάτες πρόσφυγες και οι «παστρικές» τους, σε ελληνικό έδαφος, αλλά χωρίς πατρίδα.
Το νόμισμα είναι μια από τις πολλές πολιτικές του Σχέδιου Β. Αντίθετα εδώ βρίσκεται ο βαθύτερος πυρήνας του Σχέδιου Β: Να δημιουργήσουμε τις απελευθερωτικές εκείνες συνθήκες μαζί με τη νεολαία, ώστε εκείνη να κτίσει την καινούργια δική της πατρίδα.
Σε αυτή την εποχή πολιτικής αντιπαράθεσης με τη Γερμανία, εμάς εδώ μας εκφράζουν απόλυτα τα λόγια ενός εντελώς παρεξηγημένου ως αντιδραστικού και ολοκληρωτικού, βασανισμένου από τη ζωή εικονοκλαστικού φιλόσοφου από τη Γερμανία, του Friedrich Nietzsche:
«Αγαπώ μόνο την πατρίδα των παιδιών μου, την άγνωστη, στις μακρινές θάλασσες: αυτήν το καράβι μου θα αναζητά πάντα και πάντα».
Η επίσημη ίδρυση του "Σχεδίου Β" ήταν η κατάληξη της διήμερης Συνδιάσκεψης που πραγματοποιήθηκε σε αίθουσα του δήμου Περιστερίου, με τη συμμετοχή πολιτικών και κοινωνικών φορέων.
Ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσε η ομιλία του Αλέκου Αλαβάνου η οποία ήταν επικεντρωμένη στο μέλλον των νέων γενεών της χώρας. Όπως τόνισε:
"Ο Ηρόδοτος έγραφε ότι ειρήνη είναι όταν τα παιδιά θάβουν τους γονείς. Πόλεμος είναι όταν οι γονείς θάβουν τα παιδιά τους." Σήμερα απλώς θάβουμε τα όνειρα των παιδιών μας. Και ζούμε εμείς μαζί με τις Ερινύες."
Όπως εξήγησε ο ίδιος, "το νόμισμα είναι μια από τις πολλές πολιτικές του Σχέδιου Β. Αντίθετα εδώ βρίσκεται ο βαθύτερος πυρήνας του Σχέδιου Β: Να δημιουργήσουμε τις απελευθερωτικές εκείνες συνθήκες μαζί με τη νεολαία, ώστε εκείνη να κτίσει την καινούργια δική της πατρίδα."
Ολόκληρη η ομιλία του Αλέκου Αλαβάνου έχει ως εξής:
«Αναζητώντας την πατρίδα των παιδιών μας»
Σας ευχαριστώ κι εγώ όλες και όλους που είστε μαζί μας σε αυτή τη σημαντική για μας στιγμή.
Θα ήθελα να συμμεριστώ μαζί σας μερικές απλές σκέψεις.
Η Ελλάδα θα πεθαίνει για τα επόμενα σαράντα χρόνια
Πρώτο: Είναι δύο συγγραφείς, έγκλειστοι ως νέοι στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, επιβιώσαντες, που έγραψαν για τις εμπειρίες τους εκεί. Ο Ούγγρος Ιμρε Κέρτες με τον «Άνθρωπο χωρίς πεπρωμένο» που του έφερε το Νόμπελ. Κι ο Ιταλός Πρίμο Λέβι με το «Όσο υπάρχουν άνθρωποι».
Τους αναφέρω γιατί έχουν ένα κοινό και εντυπωσιακό χαρακτηριστικό. Ενώ αφηγούνται για αυτό το τρομακτικό εργοστάσιο μαζικής εξόντωσης ανθρώπων, μιλάν με μια γλώσσα καθημερινότητας, στωικότητας, ρουτίνας και ηρεμίας. Το καθετί, ακόμα και οι θάλαμοι αερίων, συνηθίζεται και γίνεται ανεκτό. Σε άγριες συνθήκες μπορείς να περάσεις τις «χαρές και τις λύπες των μικρών πραγμάτων».
Στην Κρήτη υπάρχει η ευχή: «Ας μη σου δώσει ο Θεός όσα μπορείς να αντέξεις».
Αυτός είναι ο κίνδυνος σήμερα. Να περνάμε έξω από τα μαγαζιά με την «Αγορά Χρυσού» και να είναι σαν να περνάμε έξω από σουβλατζίδικα. Να διαβάζουμε για μια νέα αυτοκτονία και να είναι σα να διαβάζουμε το δελτίο καιρού. Να ακούμε ένα ναζιστή στη Βουλή και να είναι σα να ακούμε ένα βουλευτή. Να βλέπουμε τους άνεργους και να λέμε «έτσι είναι η ζωή».
Όχι ότι δεν υπάρχει απόγνωση, οργή, επιθυμία για εκδίκηση. Υπάρχουν. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο. Η αίσθηση ότι δεν γίνεται τίποτε. Η μοιρολατρία. Η καθημερινότητα του συμβιβασμού με τον εξευτελισμό μας. Η φιλοσοφία «έτσι είναι ό κόσμος».
Κι όμως ο κόσμος δεν είναι έτσι ούτε ήταν έτσι. Η ύφεση στην Ελλάδα εξελίσσεται στην πιο άγρια ύφεση σε ανεπτυγμένη χώρα τα τελευταία εκατό χρόνια.
Το ακραίο υπόδειγμα κρίσης ήταν μέχρι τώρα η κρίση του 1929 στις ΗΠΑ με τις στρατιές των ανέργων και τα εργοστάσια φαντάσματα. Ο δείκτης αύξησης της ανεργίας στην Ελλάδα έχει ήδη φτάσει τον αμερικάνικο. Η χρονική διάρκεια της αύξησης ανεργίας και της μείωσης του ΑΕΠ έχει ήδη περάσει την αμερικάνικη.
Πριν από λίγα χρόνια σε χώρες που κινδύνευαν από ύφεση έλεγαν: «εμείς δεν θα γίνουμε Αμερική του ‘29» ή «εμείς δεν θα γίνουμε «Αργεντινή». Τώρα παντού λένε, ακόμα κι ο Ομπάμα το είπε: «εμείς δεν θα γίνουμε Ελλάδα".
Δεν πρόκειται απλά για μια κρίση δανεισμού. Μια κρίση απασχόλησης. Μια κρίση εξωτερικών συναλλαγών. Μια δημοσιονομική κρίση. Είναι κρίση καθολική, υπαρξιακή και ταυτότητας.
Δεν μπορούμε να βγούμε από αυτήν με εντολές ξένων. Δεν μπορούμε με ελεημοσύνη. Δεν μπορούμε με τη δουλικότητα της κυβέρνησης. Δεν μπορούμε με τα κενά πομπώδη λόγια και τα κενά προγράμματα της αντιπολίτευσης. Δεν μπορούμε αν εμείς είμαστε απόντες. Δεν μπορούμε αν δεν προχωρήσουμε σε βαθιές αλλαγές.
Το 1987 ο Πρίμο Λέβι ξάφνιασε τους πάντες. Αυτοκτόνησε πέφτοντας από το μπαλκόνι του. Κάποιος είπε σοφά: «Ο Λέβι ήταν πεθαμένος εδώ και σαράντα χρόνια στο Άουσβιτς».
Ας το κατανοήσουμε. Η Ελλάδα δεν πεθαίνει για σήμερα. Θα πεθαίνει συνεχώς για σαράντα χρόνια.
Η Ευρωζώνη είναι παρελθόν που ακυρώνει το μέλλον μας
Δεύτερο: Η ελληνική κρίση είναι ακραία έκφραση της ευρωπαϊκής κρίσης. Είναι εσωτερική η ευθύνη που η πατρίδα μας βρέθηκε πρώτη σε αυτή την ακραία θέση. Είναι όμως απόλυτη ευθύνη της Ευρωπαϊκής Ένωσης το ότι θα ξεκινούσε με μια «Ελλάδα». Και αποδείχθηκε αυτό, γιατί ακολούθησε η Ιρλανδία, η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ιταλία.
Δεν είναι μόνο ότι το εγχείρημα της ευρωπαϊκής καπιταλιστικής ενοποίησης έχει στηριχθεί σε θεμέλια εκμετάλλευσης της εργασίας από το κεφάλαιο, του κέντρου από την περιφέρεια, της παραγωγής από τις τράπεζες. Δεν είναι μόνο ότι υπάρχει παντελής έλλειψη της σύμμετρης ανάπτυξης, της ισότητας, του αμοιβαίου οφέλους, της αλληλεγγύης.
Είναι κυρίως ότι μπροστά στην ολοκληρωτική αποτυχία της είναι ανίκανη να προχωρήσει σε οποιαδήποτε αλλαγή. Είναι ακινητοποιημένη στη γερμανική συνταγή για λιτότητα, δημοσιονομική πειθαρχία, σκληρό νόμισμα, αποκρατικοποίηση. Και φέρνει τη διάλυση.
Ιδέες όπως της γαλλικής επανάστασης για «ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη», με ζωή δυόμιση αιώνων, είναι σήμερα νεανικές, ζωντανές και αναγκαίες. Ιδέες, όπως το γερμανικό μάρκο ως κοινό νόμισμα με την ονομασία ευρώ, είναι μόλις 10 ετών κι είναι σήμερα άσκημες γριές. Η Ευρωζώνη είναι γεννημένη μέσα σε ένα φέρετρο.
Αξίζει να το καταλάβουμε αυτό: το εγχείρημα της Ευρωζώνης είναι πια κάτι απαρχαιωμένο, αποτυχημένο, παραλυτικό. Κι όποιος προσκολλάται στο παρελθόν καθηλώνεται. Επιδεινώνει τα ήδη βαριά προβλήματα. Χάνει τις δυνατότητες για το μέλλον. Δεν ανοίγει νέους δρόμους.
Αξίζει λοιπόν να έχουμε υπόψη μας, σε σχέση και με τις συζητήσεις που γίνονται:
Ότι καμία, καμία, καμία χώρα δεν μπόρεσε ποτέ να έχει ουσιαστική, γρήγορη και σε όφελος του λαού έξοδο από μια βαθιά υφεσιακή κατάσταση, όπως της χώρας μας, με το σκληρό νόμισμα μιας μεγάλης οικονομικής δύναμης όπως η Γερμανία. Αυτό δεν το λέμε εμείς, το λέει κατηγορηματικά η ιστορία
Ότι ακόμα κι αν υπάρξει μια χαλάρωση των μέτρων λιτότητας στην Ευρωζώνη, κάτω από την κριτική που δέχεται το Βερολίνο από εχθρούς και φίλους, δεν μπορεί να υπάρξει αισθητό αποτέλεσμα για μια χώρα σε τόσο κατήφορο όπως η Ελλάδα. Το είπε ο καθηγητής Μαριόλης: ακόμα και αν περάσουμε από 5% μείωση σε 2% αύξηση ετήσια του ΑΕΠ , απλώς συγκρατούμε την ανεργία στα αφόρητα επίπεδα του σήμερα. Χρειάζεται μια ολόπλευρη, επιθετική, επεκτατική πολιτική, εντελώς αδύνατη στο πλαίσιο της Ευρωζώνης.
Κι ακόμα ότι δεν έχουμε κανένα απολύτως δικαίωμα να παρατείνουμε το μαρτύριο των ανέργων, των φτωχών και όσων φτωχαίνουν ούτε για μια μέρα. Πολύ περισσότερο για ένα αόριστο χρονικό διάστημα, που μπορεί να είναι και δεκαετιών για μια συμμαχία του Νότου αν αυτή γίνει ποτέ. Η συμμαχία του Νότου είναι ευκταία και μπορεί να γίνει όταν η χώρα και ο λαός όπου δεν πάει άλλο πουν τελικά «όχι», αλλάξουν και δώσουν το θετικό παράδειγμα.
Το ευρώ μπήκε στην τσέπη μας και στη ζωή μας. Μας έδωσε μια ταυτότητα πιο αρχοντική. Έφερε στην Ελλάδα χρυσές αγελάδες, που ήταν όμως δανεικές. Η συνεχής προπαγάνδα υπέρ του ευρώ και η εκστρατεία φόβου κατά του εθνικού νομίσματος το κάνουν να φαίνεται σα φυσικό φαινόμενο. Η θέση της Ελλάδας στο ευρώ θεωρείται δεδομένη.
Κι ότι η γη ήταν επίπεδη κατά τις Γραφές ήταν δεδομένη, για χιλιετίες. Ο αμερικανός στοχαστής Lewis Mumford έχει γράψει, ότι κατά το μεσαίωνα η «πίστη» ότι ο κόσμος είναι επίπεδος ήταν σημαντικότερη από το «γεγονός» ότι είναι σφαιρικός. Αυτή η πίστη απέτρεπε, όπως θα το έκανε μια ζώνη ναρκών, τους ναυτικούς να ταξιδέψουν στις ανοικτές θάλασσες με όλα τα οφέλη που θα υπήρχαν. Αυτό τώρα το καταλαβαίνουμε εύκολα. Όταν όμως μέσα σε εκείνη την εποχή το έλεγε ο Giordano Bruno τον έκαψαν στην πυρά. Και τον Galileo Galilei παραλίγο.
Η «πίστη» ότι η θέση της Ελλάδας είναι στην Ευρωζώνη ας μη επιβληθεί στο «γεγονός» ότι τον 21ο αιώνα είναι απόλυτη ανάγκη να δραπετεύσουμε έξω από τα σύνορά της – μόνος τρόπος για να ξαναβρούμε την αξιοπρέπεια, την ευημερία, την προοπτική.
Μέσα στις 100 πρώτες μέρες, θέσεις εργασίας
Τρίτο: Δεν είναι μόνο να βγάζουμε διδάγματα από την ιστορία. Αλλά και να βλέπουμε τι γίνεται σήμερα γύρω μας.
Λέγεται επίμονα, για παράδειγμα ότι το εθνικό νόμισμα και η υποτίμηση που θα το συνοδεύει θα φέρει αναγκαστικά μείωση του ΑΕΠ, μείωση της κατανάλωσης και μεγαλύτερο πάγωμα στην αγορά.
Την περασμένη Τετάρτη δόθηκαν τα στοιχεία του πρώτου τετραμήνου του 2013 από την Ευρωζώνη και την Ιαπωνία. Η Ευρωζώνη συνολικά έχει κάμψη του ΑΕΠ της κατά 0,2%. Είναι το έκτο συνεχόμενο τετράμηνο κάμψης – δύο χρόνια δηλαδή – το μεγαλύτερο από την ίδρυσή της, μεγαλύτερο κι από το 2008-2009 όταν η παγκόσμια κρίση είχε φτάσει στο πιο άγριο σημείο της.
Από την άλλη η Ιαπωνία είχε μια αύξηση του ΑΕΠ της σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο 0,9%, σε ετήσια βάση 3,5%, μεγαλύτερη των Ηνωμένων Πολιτειών. Αύξηση των εξαγωγών 3,8%. Αύξηση της κατανάλωσης 0,9%. Τι είναι το σημαντικό εδώ; Με τη νέα κυβέρνηση από τον Γενάρη η Ιαπωνία, καταδικασμένη για χρόνια σε ύφεση και σε μια φθίνουσα κατανάλωση, υποτίμησε το γεν 20% μέσα σε τέσσερις μήνες και προχωρά σε διπλασιασμό του όγκου της νομισματικής κυκλοφορίας μέσα στη διετία.
Υπάρχει όμως μια ανησυχία, μας βασάνιζε κι εμάς. Πότε θα αρχίσει να αποδίδει μια μεγάλη τομή στην οικονομική πολιτική με το εθνικό νόμισμα, την παύση πληρωμών στους δανειστές (μη μας φοβίζει, την έχουν κάνει όλες σχεδόν οι ευρωπαϊκές χώρες συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας) και την εθνικοποίηση των τραπεζών (μη μας φοβίζει την έχουν κάνει οι βρετανοί συντηρητικοί στις μέρες μας);
Ξέρουμε ότι τα όρια αντοχής είναι εξαντλημένα. Ότι το αίτημα για δουλειά είναι κατεπείγον. Ότι η έννοια του «πότε» είναι κεντρική. Ότι δεν υπάρχουν άλλα χρονικά περιθώρια. Κι ομολογώ ότι αισθανόμασταν σε δύσκολη θέση.
Έχουμε βάλει στο κέντρο της προσοχής μας τη μελέτη των 100 πρώτων ημερών ενός Σχεδίου Β, δεν την έχουμε ολοκληρώσει και για αυτό δεν την παρουσιάζουμε ακόμα. Προσεγγίζουμε όλες τις σημαντικές διεθνείς εμπειρίες. Ιδιαίτερα έχουμε εστιάσει στην έξοδο από την ύφεση τη δεκαετία του 1930. Έχει κοινό στοιχείο με τη δική μας, που δεν βρίσκεις σε άλλες, ότι η υποτίμηση θα συνδυασθεί με απαγκίστρωση από ένα ισχυρό νόμισμα. Σήμερα, εδώ, από το ευρώ. Τότε, στις ΗΠΑ και παντού, από ένα πολύ πιο σκληρό νόμισμα, τον χρυσό.
Στόχος μας είναι να αντλήσουμε διδάγματα ώστε να οργανωθεί πιο προσεκτικά ένα τέτοιο σχέδιο, ώστε να δημιουργεί μια σταθερή βάση και να εκμηδενίζει τις αρνητικές παρενέργειες. Σκάβοντας πηγάδι για νερό μπορεί να βρεις πετρέλαιο. Εντυπωσιασθήκαμε γιατί έκπληκτοι αντικρίσαμε τις θετικές επιδράσεις να έρχονται πολύ πιο γρήγορα από ότι περιμέναμε.
Δύο εικόνες μόνο: Άνοιξη του 1932 καταρρέει η πολιτική Βενιζέλου για τη «χρυσή δραχμή». Αναγκάζεται να αποδεσμεύσει το νόμισμα από τον χρυσό κανόνα, να προχωρήσει σε παύση πληρωμών στους ξένους δανειστές, να δώσει εξουσία της νομισματικής πολιτικής στη δημόσια Τράπεζα Ελλάδας – ναι, ο Βενιζέλος. Αρχές ήδη του 1933 έχουμε μεγάλη ανάκαμψη στην οικοδομή, τη ναυτιλία και, εκείνη την εποχή, στον τουρισμό. Τότε αρχίζει η πυρετώδης οικοδόμηση στην παραλιακή ζώνη της Αττικής με τα ψαροχώρια. Στην αγροτική παραγωγή και τις εξαγωγές η εξέλιξη είναι εκρηκτική. Η σταφίδα, όχι ως τρόφιμο, αλλά ως συνάλλαγμα έσωσε την Ελλάδα. Μαζί και ο καπνός.
Ένα χρόνο αργότερα στις ΗΠΑ αρχίζει η εφαρμογή του New Deal. Mέσα στις 100 πρώτες μέρες αλλάζει φορά προς τα κάτω η καμπύλη της ανεργίας. Προσλαμβάνονται αμέσως σε δημόσια έργα μισό εκατομμύριο νέοι – με πολύ χαμηλές απολαβές είναι αλήθεια, αλλά τότε και να είχες ψωμί ήταν μια αξία. Ξεκινούν δημόσια έργα μεγάλης κλίμακας, όπως οι γιγαντιαίες υδροηλεκτρικές και αρδευτικές εγκαταστάσεις στην πεδιάδα του Tennessee.
Μερικές πρώτες παρατηρήσεις για αυτό το πρώτο διάστημα των τριών μηνών. Χρειάζεται να εφαρμοσθούν σωρευτικά και αποφασιστικά όλες οι μεγάλες αλλαγές στο νόμισμα, στα δάνεια, τις τράπεζες, την προστασία κεφαλαίων, τις δημόσιες επενδύσεις. Χρειάζεται να ακυρωθούν άμεσα ρυθμίσεις-σύμβολα της κρίσης, κυρίως για να ανυψωθεί το ηθικό της κοινωνίας. Χρειάζεται να εντοπισθεί ο κύριος στόχος και να αρχίσουν να υπάρχουν αποτελέσματα μέσα σε βδομάδες – κι αυτός δεν μπορεί να είναι άλλος από τη δημιουργία θέσεων εργασίας.
Και να χρησιμοποιηθούν τα τρία εντυπωσιακά «παράδοξα». Παράδοξα σε σχέση με τις αντιλήψεις που μας έχει επιβάλλει η τρόικα με τις δικές της αποτυχημένες πολιτικές. Το δημόσιο αντί να συρρικνώνεται, γίνεται το ισχυρότερο εργαλείο για την ανοικοδόμηση. Τα εργατικά δικαιώματα αντί να συντρίβονται, ενισχύονται για να εξασφαλίσουν αγοραστική δύναμη για την επανεκκίνηση της αγοράς. Το περιβάλλον αντί να αγνοείται μέσα στην κρίση, προσφέρει αφθονία θέσεων εργασίας.
Αριστερά και εργατικό κίνημα
Τέταρτο: Μερικά λόγια για την αριστερά.
Πριν βγει το πρώτο χορτάρι στους τάφους των αγωνιστών της αντίστασης και του εμφυλίου ο πόθος για την ενότητα της αριστεράς είχε φουντώσει ήδη στις καρδιές όλων. Αυτή η προσδοκία και αυτή η απαίτηση περνούσε ζωντανή από δεκαετία σε δεκαετία. Μέχρι σχεδόν τις μέρες μας.
Σήμερα τα πράγματα δεν είναι έτσι απλά. Υπάρχει μια εμπειρία ελληνική και διεθνής που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε. Κόμμα «αριστερό» συμμετέχει στην κυβέρνηση τοποτηρητή των ξένων στη χώρα μας. Άλλο κόμμα κομμουνιστικό συνεργάζεται με τον παλιό δικομματισμό για να ακυρώσει την απόφαση του σώματος των καθηγητών μέσης εκπαίδευσης να απεργήσουν παρά και ενάντια στην επιστράτευση. Στην Κυπριακή Δημοκρατία κόμμα «αριστερό» διαχειρίσθηκε ένα φορολογικό παράδεισο για τη ρωσική και σερβική κλεπτοκρατία και συμφώνησε το πρώτο μνημόνιο περικοπής εργασιακών δικαιωμάτων με την Τρόικα. Στην Ιταλία κόμμα «αριστερό» συνεργάζεται με τον Μπερλουσκόνι.
Μπορούμε να μιλάμε για «αριστερή προέλευση», από την κοινή μήτρα του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος. Μα από την ίδια μάνα ο ένας γιός μπορεί να βγει διάκος κι ο άλλος βαποράκι.
Σήμερα όλο το πολιτικό σύστημα αναταράζεται, αναδομείται, επαναπροσδιορίζεται. Ποια δύναμη και ποια πολιτική είναι αριστερή – εκφράζει δηλαδή τις δυνάμεις της εργασίας ενάντια σε αυτές του κεφαλαίου, εμπνέεται από τις αρχές της ελευθερίας και του σοσιαλισμού – θα το αποφασίσει το μέλλον.
Η πιο πλατειά λαϊκή ενότητα είναι απόλυτα αναγκαία. Όχι όμως στη βάση της κοινής καταγωγής, αλλά σε μια προγραμματική βάση που θα δίνει ειλικρινείς απαντήσεις στα ερωτήματα: «Πώς θα βρω δουλειά;», «Πως θα τα βγάλω πέρα με το στεγαστικό δάνειο και τις οφειλές στην εφορία;», «Πως θα δουλεύω χωρίς να με κλέβουν και να με εξευτελίζουν;»
Δυνάμεις αριστερής προέλευσης που στηρίζουν την εντελώς χρεοκοπημένη, μετά τα γεγονότα στην Κύπρο και την Πορτογαλία, θέση «όχι στο μνημόνιο, ναι στο ευρώ» είναι στην απέναντι όχθη, στο Σχέδιο Α.
Φαίνεται περίεργο αλλά είναι κανόνας της ιστορίας. Οι επαναστατικές αλλαγές που οικοδομούν με σκληρές αντιστάσεις την πρόοδο για την ανθρωπότητα και σφραγίζουν την ιστορία της μέσα στους αιώνες ξεκινούν από ανθρώπους που τα έδιναν όλα γιατί δεν μπορούσαν να ικανοποιήσουν τις πιο στοιχειώδεις ανάγκες τους της ημέρας. Οι ξυπόλητοι για παπούτσια. Οι πεινασμένοι για ψωμί. Οι αγράμματοι για σχολεία.
Σε αυτό το σημείο ακριβώς βρίσκεται σήμερα η Ελλάδα. Για να μη πουλήσει κανείς τη βέρα του, για να βρει κάποια δουλειά, για να ανοίξει το μαγαζάκι του, χρειάζεται να υπάρξουν αλλαγές εκ βάθρων. Ένα πρόγραμμα αναγκαστικά αντικαπιταλιστικό, αριστερό, που απευθύνεται όμως στους πάντες, ανεξάρτητα πολιτικής καταγωγής.
Αυτό το στόχο υπηρετεί το Σχέδιο Β. Δεν ενδιαφέρεται για το 3%, για να μπει στη Βουλή. Δεν θέλουμε να μας περιλαμβάνουν οι έρευνες κοινής γνώμης – οι δημοσκοπήσεις διαφθείρουν: αντί να πλουτίζουν τον λαό με ιδέες τα κόμματα, τρέχουν πίσω από απόψεις του συρμού που διαμορφώνουν τα μέσα ενημέρωσης για να εξασφαλίσουν ψήφους και έδρες. Θέλουμε να συμβάλλουμε στη διαμόρφωση μιας νέας πλειοψηφίας στη χώρα, ενός μετώπου κοινωνικών και πολιτικών – έξω από το σημερινό σύστημα – δυνάμεων που θα την κυβερνήσει.
Μια τέτοια πορεία που χρειάζεται ένα ισχυρό εργατικό κίνημα. Αλλά και ένα κίνημα με νέα χαρακτηριστικά. Που θα εγκακαταλείψει τις γυμναστικές επιδείξεις και διαδηλώσεις - λιτανείες τύπου ΓΣΕΕ που δεν έχουν νόημα για κανένα. Που θα συναισθανθεί πόσο είναι απομονωμένο από τον απλό εργαζόμενο της εποχής μας. Που θα σέβεται τις γνώμες των μελών του, κι όχι να τις ποδοπατά όπως έγινε με την ΟΛΜΕ. Που θα ξεπεράσει την υποκρισία, θα γνωρίζει ότι ένα αγώνα που πάει να πετύχει τον περιμένει η επιστράτευση και πρέπει να εξελιχθεί σε ανυπακοή. Που θα ενώνει τους εργαζόμενους και δεν θα στρέφει τον μηχανικό ενάντια στον εργάτη και το ειδικευόμενο ενάντια στον ειδικευμένο γιατρό. Που δεν θα επιχαίρει με την κατάρρευση, ιδιαίτερα του δημόσιου τομέα, αλλά με νύχια και με δόντια θα αναλαμβάνει να τον κρατήσει ζωντανό για να υπάρχει μια βάση για το αύριο. Που θα προστατεύει με αλληλεγγύη την αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα του κάθε συναδέλφου από τις κλίκες που ενδιαιτούν παντού και όσο κλονίζονται τόσο αποχαλινώνονται. Που θα είναι ικανό να παράγει θέσεις και ιδέες για ένα δημιουργικό αντισχέδιο στη σημερινή διάλυση. Που θα μπορεί με όλα αυτά να δημιουργεί ένα πλαίσιο ασφάλειας, προσδοκίας, ελπίδας για τους εργαζόμενους που τα έχουν σήμερα χαμένα.
Εδώ ακριβώς, κι όχι σε τεχνικά ζητήματα πολιτικών, βρίσκεται το βασικό εμπόδιο που ίσως καθιστά το Σχέδιο Β απραγματοποίητο στην Ελλάδα. «Μπορεί μια κοινωνία που βγαίνει από τον καταναλωτισμό, τον ατομισμό και τον μικροαστισμό να στηρίξει μια τόσο βαθειά αλλαγή». Δεν μπορούμε να απαντήσουμε «όχι». Αλλά, δυστυχώς, δεν μπορούμε να απαντήσουμε και «ναι».
Θα κάνουμε όμως ότι μπορούμε ώστε η απάντηση να είναι «ναι». Και υπάρχουν λόγοι για αισιοδοξία. Η αλληλοϋποστήριξη μέσα στις οικογένειες και τα σόγια. Η αφύπνιση της γειτονιάς. Το αίσθημα και οι πράξεις αλληλεγγύης στις διάφορες κινήσεις διανομής τροφίμων και τα κοινωνικά ιατρεία. Το βαθύ αίσθημα κοινής μοίρας μέσα στη νεολαία.
Αναζητάμε την πατρίδα των παιδιών μας
Πέμπτο: Δημοσιογραφικά παρουσιάζουν το Σχέδιο Β ως το σχήμα της δραχμής. Το κατανοούμε αυτό. Γιατί στο πεδίο του νομίσματος κρίνεται και ουσιαστικά και συμβολικά η στρατηγική επιλογή της άρχουσας τάξης καθ’ όλη τη μεταπολίτευση για την αυτοσυντήρησή της μέσα από τη συμμετοχή στην ευρωπαϊκή καπιταλιστική ολοκλήρωση. Άλλοι προσκυνούν. Εμείς αντιστεκόμαστε.
Το Σχέδιο Β όμως δεν είναι μόνο η δραχμή. Είναι όλες οι οικονομικές τομές που πρέπει να γίνουν.
Το Σχέδιο Β δεν είναι μόνο οικονομική πολιτική. Είναι η επαναφορά της πολιτικής ως ηγεμονεύουσας δύναμης πάνω στην οικονομία, της θέλησης των πολιτών πάνω στους νόμους που κατασκευάζουν τραπεζίτες και κερδοσκόποι.
Το Σχέδιο Β δεν είναι μόνο η πολιτική επί της οικονομίας. Είναι ένα πολιτικό αντισχέδιο σε όλα τα επίπεδα. Αυτό προσπαθήσαμε να δείξουμε σήμερα με το Σχέδιο Β για το Κοινοβούλιο και με την έναρξη μιας διερεύνησης για ένα Σχέδιο Β για τη νεολαία.
Το Σχέδιο Β δεν είναι μόνο πολιτικές. Στηρίζεται σε ένα άλλο σύστημα αξιών, που συνδυάζουν τη συλλογικότητα με τα ατομικά δικαιώματα. Επιχειρεί να δημιουργήσει άλλους κώδικες συμπεριφοράς και ηθικές αξίες. Προϋποθέτει αλλαγή νοοτροπίας και δημοκρατικούς θεσμούς. Προϋποθέτει μια πολιτιστική επανάσταση όχι μόνο έξω αλλά και μέσα μας. Έχει καθολικότητα.
Το Σχέδιο Β ως οργάνωση δεν είναι ένας εκλογικός μηχανισμός. Είναι ένας φορέας απελευθέρωσης. Οι νοηματοδοτήσεις και η ορολογία του είναι έξω από αυτές της κυβέρνησης και του σημερινού κοινοβουλίου.
Το Σχέδιο Β όχι μόνο δεν επιδιώκει η Ελλάδα από δήθεν ευρωπαϊκή να κλειστεί στον εαυτό της, αλλά επιδιώκει να έχει πλανητικές διαστάσεις.
Σημειώνω από ένα άρθρο του Χρήστου Στεργίου στην ιστοσελίδα μας: «Το Plan B δεν είναι ένα άλλο πλάνο σε σύγκριση με το σημερινό, αλλά το πλάνο μιας άλλης διαφορετικής ζωής, υπέρβασης του καταναλωτικού μοντέλου, ανοικτό στις μεγάλες αλλαγές και προκλήσεις της τεχνολογίας που βοηθούν στην ποιότητα ζωής και την αμεσοδημοκρατική δομή. Η αριστερά σήμερα δεν πιστεύει στην απομόνωση. Είναι πλανητική και ζωντανή».
Θέλουμε άμεση λύση στα επείγοντα προβλήματα. Και την ίδια στιγμή αναζητάμε μια καινούργια πατρίδα που να συμμετέχει στην πλανητική επανάσταση ιδεών και τεχνολογίας του 21ου αιώνα και να αντιστέκεται στη βαρβαρότητά του. Πολλές σελίδες αυτού του βιβλίου για μας θα μείνουν άγνωστες, ίσως είναι γνωστές ήδη στη νεολαία. Οι δικές της σελίδες.
Ο Ηρόδοτος έγραφε ότι ειρήνη είναι όταν τα παιδιά θάβουν τους γονείς. Πόλεμος είναι όταν οι γονείς θάβουν τα παιδιά τους.
Σήμερα θάβουμε τα όνειρα των παιδιών μας. Και ζούμε εμείς μαζί με τις Ερινύες.
Πολύ πιο βαρύ από της εκροή πόρων στους δανειστές, από την καταστροφή του υλικού κεφαλαίου στην οικονομία της χώρας μας, από την εκποίηση της δημόσιας περιουσίας είναι το τίμημα που πληρώνουμε με την καταστροφή του ανθρώπινου κεφαλαίου. Πίσω από κάθε νέο που παίρνει τον δρόμο της μετανάστευσης είναι οι αποταμιεύσεις μιας ζωής της οικογένειας και οι πόροι του ελληνικού κράτους από τη φορολόγηση των εργαζομένων. Αυτή την επένδυση εικοσαετίας οικογένειας και κράτους την παραλαμβάνει χωρίς τιμή, και ατιμωτικά για μας, η Γερμανία ή η Μεγάλη Βρετανία ή η Σουηδία.
Τα παιδιά μας, τα ανίψια, τα γειτονόπουλα δεν είναι «κεφάλαιο». Είναι η «ψυχή» μας. Είναι από τα μεγάλα κεφάλαια της ύπαρξής μας. Είναι τα καλύτερα χρόνια της ζωής μας που τώρα γίνονται «πέτρινα».
Βλέπουμε νέους να έχουν χάσει την ελπίδα σε μια ηλικία που η αισιοδοξία έχει κανονικά ορθάνοικτα τα φτερά της. Βλέπουμε να τους προσβάλουν με τον πιο άγριο τρόπο προτείνοντάς τους δουλειές χωρίς μισθό. Βλέπουμε τις σύριγγες να φυτρώνουν στα πάρκα σαν παπαρούνες. Βλέπουμε κάποια παιδιά από τη γενιά του Δεκέμβρη του 2008 που σαν τον Τειρεσία, με το ένστικτό της προείδε τον κατακλυσμό, να κυνηγούν με καντρόνια τις νύχτες τους μετανάστες. Βλέπουμε τους νέους να φοβούνται να κάνουν οικογένεια και να φέρουν παιδιά σε ένα κόσμο όλο ματαιώσεις και στερήσεις. Τους βλέπουμε να γυρίζουν ηττημένοι στο παιδικό τους δωμάτιο από το οποίο νόμιζαν ότι απελευθερώθηκαν. Τους βλέπουμε να γίνονται γέροι πριν από μας. Τους βλέπουμε να χάνουν από την αχρησία κάθε ικανότητα και ειδίκευση που με τόση προσπάθεια και πίεση απόκτησαν. Τους βλέπουμε να χάνουν το νόημα στη ζωή τους πριν ακόμα αρχίσει να γίνεται δική τους. Τους βλέπουμε να αποκαλύπτουν μετά δύο δεκαετίες ότι τελικά ο λύκος έφαγε την Κοκκινοσκουφίτσα. Τους βλέπουμε αβοήθητους μέσα στα πειραματικά εργαστήρια των εταιριών δημοσκοπήσεων. Τους βλέπουμε να λαχταρούν αυτό που η αριστερά πάντα κατάγγελλε, μια Ελλάδα σερβιτόρων, μια οποιαδήποτε δουλειά παρά τα μεταπτυχιακά τους και να μη τους πετάξουν σε μια βδομάδα στο δρόμο σα σκυλιά. Τους βλέπουμε να τους πλησιάζουν αποπλανητικά οι αλχημιστές και κλόουν κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, να τους ψιθυρίζουν γλυκά στο αυτί «το ευρώ είναι το εθνικό μας νόμισμα», «εμείς είμαστε πολύ μάγκες στις διαπραγματεύσεις», και στις αγωνίες τους να απαντάνε κυνικά με ψέματα και διαψεύσεις. Τους βλέπουμε όταν βρίσκονται ως φοιτητές ή εργαζόμενοι σε ευρωπαϊκές χώρες να τους φτύνουν προσβολές και υπαινιγμούς κατάμουτρα, γιατί είναι ελληνίδες και έλληνες.
Βλέπουμε τα παιδιά μας να περιφέρονται στους δρόμους των πόλεων όπως πριν εκατό σχεδόν χρόνια οι Μικρασιάτες πρόσφυγες και οι «παστρικές» τους, σε ελληνικό έδαφος, αλλά χωρίς πατρίδα.
Το νόμισμα είναι μια από τις πολλές πολιτικές του Σχέδιου Β. Αντίθετα εδώ βρίσκεται ο βαθύτερος πυρήνας του Σχέδιου Β: Να δημιουργήσουμε τις απελευθερωτικές εκείνες συνθήκες μαζί με τη νεολαία, ώστε εκείνη να κτίσει την καινούργια δική της πατρίδα.
Σε αυτή την εποχή πολιτικής αντιπαράθεσης με τη Γερμανία, εμάς εδώ μας εκφράζουν απόλυτα τα λόγια ενός εντελώς παρεξηγημένου ως αντιδραστικού και ολοκληρωτικού, βασανισμένου από τη ζωή εικονοκλαστικού φιλόσοφου από τη Γερμανία, του Friedrich Nietzsche:
«Αγαπώ μόνο την πατρίδα των παιδιών μου, την άγνωστη, στις μακρινές θάλασσες: αυτήν το καράβι μου θα αναζητά πάντα και πάντα».
0 σχόλια :